Wat is de VIX index?

De VIX-index wordt vaak de angstindex van de beurs genoemd. De index schiet meestal omhoog als er onrust is en de koersen dalen. Beleggers kunnen zich met financiële instrumenten die zijn gebaseerd op de VIX-index en andere volalitiliteitsindexen indekken tegen die onrust. We leggen hier uit wat volatiliteit precies is, kijken naar de geschiedenis van de Amerikaanse VIX-index, geven uitleg hoe die wordt berekend en wat beleggers ermee doen.

Wat is volatiliteit?

Volatiliteit, of ‘volatility’ in het Engels, is de beweeglijkheid van de koers van een financieel instrument. Het is een maatstaf voor hoeveel de koers op en neer gaat. Een aandeel dat gemiddeld per dag 1 procentpunt stijgt of daalt heeft bijvoorbeeld een hogere volatiliteit dan een aandeel dat gemiddeld per dag 0,5 procentpunt stijgt of daalt.

Historical volatility en implied volatility

Er zijn verschillende manieren om volatiliteit in de markt te meten. De eerste methode kijkt terug in de tijd. Over een periode wordt bepaald hoe beweeglijk de koers van bijvoorbeeld een aandeel was. Dit heet historische volatiliteit (historical volatility). Een andere methode is die van impliciete volatiliteit (ook wel implied volatility of expected volatility). Deze methode kijkt vooruit. Dit gebeurt op basis van de koersen van opties op een index. Optiekoersen zeggen namelijk iets over de verwachting die beleggers hebben van toekomstige koersbewegingen. Door naar die koersen te kijken is het mogelijk om te meten wat die verwachtingen zijn.

Meer volatiliteit in dalende beurs

Stijgingen op de beurs gaan bijna altijd geleidelijk. Maar daalt de beurs, dan gaat dit vaak met grote schokken en flinke koersuitslagen. Daardoor schiet de volatiliteit in een dalende beurs vaak omhoog. De Amerikaanse VIX-index op de S&P 500 staat meestal tussen de 10 en 25 punten. Tijdens de financiële crisis van 2008 bereikt de VIX echter standen tot voorbij de 80 punten. Dat gebeurde ook in het voorjaar van 2020 tijdens de coronacrisis. De hoogste tussentijdse stand van de VIX-index werd bereikt in 2008, de hoogste slotstand in het voorjaar van 2020. Doordat de volatiliteit veel hoger is in slechte tijden op de beurs wordt de VIX-index dus ook wel de angstindex, of ‘fear index’ genoemd.

Geschiedenis van de Amerikaanse VIX-index

De eerste volatiliteitsindex was de Amerikaanse VIX-index. De Chicago Board Options Exchange (CBOE) lanceerde deze index in 1993. De CBOE is een Amerikaanse optiebeurs. De eerste jaren ging de index uit van opties op de S&P 100. Dit is een deelindex van de S&P 500 met daarin de honderd grootste bedrijven met een notering aan de Amerikaanse beurs. In 2003 paste CBOE samen met zakenbank Goldman Sachs de berekening van de index aan. Sindsdien is de VIX gebaseerd op opties op de hele S&P 500 index.

Berekening van de VIX-index

De berekening van de Amerikaanse VIX gaat uit van index opties op de S&P 500 die binnen een termijn van 23 tot 37 dagen expireren. Er wordt gekeken naar zowel traditionele opties die op de derde vrijdag van de maand expireren als opties die wekelijks expireren. Alleen opties die ‘out of the money’ zijn gaan mee in de berekening. Een optie is ‘out of the money’ als de optie bij uitoefening niets oplevert. Dat is voor een putoptie zo als de koers van het onderliggende financiële instrument hoger is dan de uitoefenprijs. Voor een calloptie is dat zo als de koers lager is.

Daarnaast blijven opties waarop geen biedingen zijn buiten de berekening. Als er twee opties zijn met een opvolgende uitoefenprijs waarop geen biedingen zijn, worden alle daar weer op volgende opties ook uitgesloten. Voor de puts gaat het dan om opties met een hogere uitoefenprijs, voor de calls om opties met een lagere uitoefenprijs.

Omdat prijzen van opties de hele tijd bewegen kan de samenstelling van het mandje van optieseries waar de berekening van de VIX vanuit gaat real time veranderen. Hierdoor is het niet te doen om de VIX met de hand uit te rekenen. Dit wordt dan ook door computers gedaan.

Gebruik van de VIX als hedge

Omdat de VIX oploopt in tijden van dalende beurskoersen is het mogelijk om met financiële instrumenten die zijn afgeleid van de VIX index bescherming te krijgen tegen koersverliezen. Ook is het zo mogelijk om juist op die koersverliezen te speculeren. Er zijn VIX options en VIX futures op de index. Daarnaast zijn er hefboomproducten zoals turbo’s en ETF’s die het mogelijk maken om een volatiliteitsindex te volgen. Aan dit soort producten kleven echter wel veel risico’s vanwege hoge kosten of omdat u meer kunt verliezen dan uw inleg. Ze zijn dus niet geschikt voor de beginnende belegger.

Contango

Met ETF’s die zijn gebaseerd op de VIX is een probleem dat de prijs van futurecontracten voor de VIX oploopt naarmate de expiratiedatum verder weg ligt. Dit heet ook wel contango en is een fenomeen dat bekend is uit de markt voor futures op grondstoffenprijzen zoals olie. De hogere prijs voor levering in de toekomst is het gevolg van onzekerheid over wat er in de tussentijd zou kunnen gebeuren met de prijs. In het geval van grondstoffen gaat het dan bijvoorbeeld om het tegenvallen van oogsten of wegvallen van een deel van de olieproductie. Voor de VIX is de onzekerheid hoe het beursklimaat zich zal ontwikkelen.

Het gevolg van contango is dat beleggers die met futures werken steeds opnieuw een premie betalen voor het aanhouden van dezelfde positie. Daardoor daalt een belegging met behulp van futures vanzelf in waarde.

Varianten van de VIX index

Naast de volatiliteitsindex op de S&P 500 heeft CBOE nog een aantal andere volatiliteitsindexen voor graadmeters aan de NYSE en NASDAQ. Er zijn bijvoorbeeld volatiliteitsindexen voor de Dow Jones en de Russell 2000 met kleinere bedrijven. Er zijn ook volatiliteitsindexen die naar een kortere of juist een langere termijn kijken dan de VIX voor de S&P 500. Ook Europese indexen hebben tegenwoordig dit soort graadmeters. Een voorbeeld is de Europese Euro Stoxx 50 Volatility (VSTOXX). Deze is gebaseerd op opties op de Euro Stoxx 50. Dit is de Europese index met de vijftig grootste bedrijven van Europa.

AEX Volatility Index

Aan de Amsterdamse beurs was er de AEX Volatility Index (VAEX).Euronext heeft echter besloten hier begin 2021 mee te stoppen. Deze volatiliteitsindex sloot niet meer goed aan op de wensen in de markt. Het beursbedrijf is van plan om met een nieuw alternatief te komen waarmee beleggers kunnen inspelen op de beweeglijkheid aan de Amsterdamse beurs.

De informatie in dit artikel is niet geschreven voor adviesdoeleinden en heeft evenmin als doel om beleggingen aan te bevelen. Beleggen gaat gepaard met risico's. U kunt (een deel van) uw inleg verliezen. Wij adviseren u om enkel in financiële instrumenten te beleggen die aansluiten bij uw kennis en ervaring.

Bronnen: CBOE.com, Investopedia, VEB.net